مدیریت ریسک چیست؟

مدیریت ریسک یک مولفه کلیدی و مهم برای یک پروژه موفق است. این فعالیت نه تنها در کنترل عملکرد یک پروژه حیاتی است بلکه وام دهندگان بالقوه در ارزیابی توانایی اسپانسر و صاحبان پروژه برای مدیریت یک پروژه از نزدیک به آن نگاه می کنند. در مدیریت پروژه، مدیریت ریسک نوعی شناسایی، ارزیابی و پیشگیری یا کاهش خطرات پروژه است که امکان تأثیرگذاری بر نتایج مطلوب را دارند. مدیران پروژه معمولاً وظیفه نظارت بر روند مدیریت ریسک را در چرخه عمر پروژه بر عهده دارند. برای مدیریت موثر ریسک، مدیران پروژه باید درک روشنی از اهداف خود داشته باشند تا بتوانند موانع احتمالی را که می توانند بر توانایی تیم در تولید نتیجه و تحقق اهداف تأثیر بگذارند، شناسایی کنند. همچنین لازم است مدیران پروژه با انواع ریسک­ها و خطرات مرتبط با پروژه آشنایی کامل داشته باشند تا ضمن تحلیل و مدیریت آنها، تصمیم گیری برای کنترل اثرات آنها نیز امکان پذیر گردد. متناسب با نوع و شرایط پروژه فاکتورهای مختلفی که می بایست مورد توجه و دقت لازم قرار گیرند عبارتند از:

• هزینه: ریسک­ها و رویدادهایی که بر بودجه تأثیر می گذارد، به ویژه مواردی که باعث می شود بودجه مورد نیاز برای تکمیل پروژه ببیش از مقدار برآورد شده گردد.
• زمانبندی: ریسک­های و اتفاقات برنامه ریزی نشده، مانند رویدادهایی که باعث به تأخیر افتادن پروژه می شوند. خزش و افزایش دامنه شرح کار دلیل اصلی برای برنامه ریزی مسائل و تاخیرهای پروژه است.
• عملکرد: ریسک­هایی که باعث می شود نتایج متناقضی با مشخصات پروژه ایجاد شود.

مدیران پروژه با شناسایی و تحلیل انواع ریسک پیش رو می توانند درک کنند که چگونه این ریسک ها ممکن است بر نتایج پروژه تأثیر بگذارند و چه کاری می توانند برای کاهش اثرات آنها انجام دهند. برای انجام این کار، آنها همچنین باید گستردگی و عمق هر نوع ریسک را در کل پروژه در نظر بگیرند. در واقع بررسی اهداف پروژه و کشف اینکه تهدیدات این اهداف چیست و از همان ابتدا چه کاری می توانید برای رفع آنها انجام دهید،” برنامه مدیریت ریسک” می باشد.

گام های فرآیند مدیریت ریسک

برای محافظت از یک پروژه در برابر ریسکها و خطرات برنامه ریزی نشده، مدیران پروژه معمولاً یک روند مداوم مدیریت ریسک را دنبال می کنند که به آنها کمک می کند تهدیدها و فرصت ها را شناسایی، درک و پاسخ دهند. با این حال، قبل از شروع این روند، درک کامل روش­های سازمان و چگونگی اجرای کارهای ریسک­پذیر برای آن پروژه مهم است. برنامه مدیریت پروژه شامل گامه ای زیر می باشد:

• شناسایی خطراتی را که می توانند به طور بالقوه بر پروژه شما تأثیر بگذارند.
• انتخاب مسئول برای هر ریسک از بین ز اعضای تیم پروژه
• تحلیل و بررسی کیفی و کمی ریسکهای شناسایی شده به منظور برآورد احتمال وقوع و شدت اثر آنها بر اهداف و برنامه های پروژه
• اولویت بندی ریسکها و خطرات شناسایی و تحلیل شده برای پروژه
• تدوین سناریوها و پاسخ های لازم به ریسکهای شناسایی شده (با اولویت به ریسکها مهم) و کاهش اثرات منفی ریسکها
• نظارت و کنترل بر استراتژی مدیریت ریسک و در صورت لزوم اعمال برخی اصلاحات و تغییرات در برنامه

پنج (5) نکته برای مدیریت ریسک و کاهش اثرات منفی آن

• تدوین و تصویب برنامه مدیریت ریسک
• تهیه جدول شناسایی ریسک­ها و به روز نگهداشتن آن در طول چرخه عمر پروژه
• شناسایی و درک ریسکها و اثرات آنها
• پیش فعال بودن تیم مدیریت پروژه نسبت به ریسک به جای واکنش­گرا بودن
• توسعه مستمر دانش و مهارت­های مدیریت پروژه و ریسک

مدیریت ریسک برای یک پروژه با شناسایی ریسک­های مرتبط توسط حامی پروژه آغاز می شود و سپس به تصمیم گیری برای حفظ ریسک منتج می شود. یک حامی پروژه با توجه به ریسک­های مشخص شده می تواند یکی از مسیرهای زیر را برای مدیریت و کنترل ریسک­ها انتخاب کند:

• پذیرش و حفظ ریسک

تجزیه و تحلیل مزایا و منافع مورد انتظار و همچنین هزینه های پیش بینی شده مرتبط با ریسک­ها جهت تصمیم گیری برای پذیرش/عدم پذیرش ریسک­ها لازم است توسط ذینفعان و حامیان پروژه صورت گیرد.

• حذف و خنثی کردن ریسک

زمانی که حامیان پروژه تصمیم به عدم پذیرش ریسک­های شناسایی شده می گیرند، لازم است برای حذف آنها و یا انتقال به سایر ذینفعان پروژه برنامه ریزی نمایند. استراتژی تدوین شده برای مدیریت ریسک­ها و کاهش اثرات منفی آنها بدون انتقال به شخص سوم، حذف و یا خنثی سازی ریسک شناخته می شود. این قبیل استراتژی­های مدیریت ریسک شامل موارد زیر می باشد:

• برنامه عملیاتی به منظور کاهش احتمال وقوع ریسک­های پیش بینی شده
• پیگیری و تدوین یک اقدام به منظور کاهش اثرات ریسک­های شناسایی شده در صورت تحقق آنها

ریسک­های اثرگذار بر روی اهداف پروژه به صورت زیر قابل دسته­بندی و تقکیک می باشند:

• ریسک­های کسب و کار مربوط به پروژه
• ریسک­های مالی مربوط به پروژه
• انتقال ریسک

حامی پروژه ممکن است برای انتقال ریسک­های شناسایی شده به سایر ذینفعان پروژه تصمیم گیری و برنامه ریزی نماید. مدیریت انتقال ریسک می تواند به یکی از روش­های زیر عملیاتی گردد:

• انعقاد قرارداد با شخص سومی که آمادگی و توانایی کنترل و مدیریت ریسک شناسایی شده را دارد.
• شناسایی و ثبت ریسک در قالب تعاملات مالی ساختاردهی شده

برخی از روش­های اجرایی برای انتقال ریسک­ها عبارتند از:

• اخذ بیمه نامه های ضمانتی
• بیمه اعتباری
• تضامین مالی
• تأمین مالی ساختاردهی شده
• مشتقات مالی و ابزارهای بدهی